In oktober 2019 werd in Elseviers Weekblad een interview geplaatst met Daan Rijsenbrij onder de titel ‘Ik wil de overheid wakker schudden’. Als autoriteit op het gebied van digitale architectuur zag hij toen dat bij de overheid, waar hij vaak over de vloer kwam, de onnodige automatiseringsmislukkingen zich opstapelden. Vooral de Belastingdienst maakte het toen volgens hem te bont. Hij zei in dat interview: “Op mijn oude dag zie ik het als mijn grootste uitdaging om de overheid wakker te schudden op IT-gebied. Ik ervaar dat die overheid nauwelijks luistert en dat belastingbetalers weinig interesse hebben voor de nodeloze geldverspilling door mislukkende projecten.” 

Warm hart

Daan draagt de overheid een warm hart toe. ‘Systemen moeten Tweede Kamer-bestendig zijn. Een systeem deel je op in modulaire stukken, een soort legoblokken, elk met een eigen functie. Je moet er zonder problemen eentje uit kunnen halen om door te programmeren of te vervangen. De complexiteit moet worden geïsoleerd in bepaalde stukjes en mag niet door het hele systeem verspreid zijn. Daarvoor heb je mensen nodig die heel goed kunnen nadenken.’ 

Er zijn genoeg gepensioneerde IT’ers die fris zijn en die, net als ik, willen helpen. Hetzelfde geldt voor mensen in het bedrijfsleven. Van die mensen kun je leren, dus vraag ze. Ik heb het aangeboden maar dat aanbod werd vriendelijk afgeslagen: ‘we gaan het zelf wel doen’. 

In datzelfde 2019 startte Daan via LinkedIn een burgerinitiatief onder de naam IT-Deltaplan om betrokken burgers te interesseren mee te denken over de digitalisering van de overheid. Een uitdaging te helpen analyseren en met verbetersuggesties te komen. Vele professionals meldden zich en deden mee in de discussie hoe ‘hun overheid’ het beter zou kunnen doen. Het conceptplan is onder versie 0.3 gepubliceerd in IT Executive en honderden IT-profesionals hebben inhoudelijk bijgedragen aan dit plan. Een vrijwillige bijdrage hoe onze overheid zijn complexe, politiek gevoelige informatiehuishouding op een hoger niveau kon brengen. Hoe kun je resilience aanbrengen opdat informatie systemen politiek en beleidsongevoeliger worden. Weerbaarder, elastischer, flexibeler en toekomstbestendiger.

De architect en de ingenieur

In 2020 schreven Daan en Hans Timmerman een essay onder de titel ‘Een pleidooi voor verantwoord digitaliseren’ dat werd gepubliceerd in IT Executive. Basis van het essay was dat een informatiesysteem enerzijds moet voldoen aan de gebruikersbehoefte – functionaliteit en de architectuur – maar anderzijds maakbaar en instandhoudbaar moet zijn – de engineering. Hans heeft een historie in de vliegtuigbouw waar de relatie tussen hoofdontwerper en hoofdingenieur de garantie geeft dat het product voldoet aan wensen van markt en gebruiker, terwijl het product zowel maakbaar is maar ook decennia kan worden onderhouden, gereviseerd en – als geïntegreerd systeem(ontwerp) – elke keer weer bewijs voor luchtwaardigheid kan krijgen.  

Natuurlijk is er nooit één architect en één ingenieur, maar de verantwoordelijkheid moet wel op het hoogste niveau geborgd zijn: één hoofdarchitect en één hoofdingenieur die samen met de opdrachtgever en hoofdgebruiker(s) bepalen waar het systeem aan moet voldoen, hoe het wordt gebouwd en onderhouden en hoe het decennialang ‘sustainable’ c.q. instandhoudbaar kan blijven. Dat is niet makkelijk. Die verantwoordelijkheid kun je niet 1,2,3 uitbesteden. Die verantwoordelijkheid ligt bij de verantwoordelijke organisatie. Die onder haar regie kan inhuren, uitbesteden of inkopen. Maar zelf hoofdarchitect en hoofdingenieur in dienst heeft. 

i-mentor initiatief 

Naar aanleiding van de vele positieve reacties op het IT-Deltaplan, ontstond het idee dat er een bewezen behoefte is aan een groep externe experts die de overheid zou kunnen ondersteunen en begeleiden bij het toetsen en/of doorlichten, reflecteren en afwegen, op- of doorstarten en coachen en mentoring van betrokken medewerkers, van programma’s en implementaties waarbij IT en digitalisatie een cruciale rol spelen. Daarom hebben we een groep seniore experts met decennia aan IT-ervaring om ons heen verzameld die ter beschikking staan om onze overheid te ondersteunen in de complexe politieke en maatschappelijke wereld van publieke informatiesystemen?

Op 5 maart 2021 werd het burgerinitiatief ‘i-mentor’ opgericht door Daan Rijsenbrij, Hans Timmerman, John Post en Peter Hagedoorn. Om zich heen hadden zij een  rijke verzameling van seniore eenlingen,  die stuk voor stuk uit zichzelf kunnen opereren, maar waar per opdracht een meerwaarde wordt geleverd als team. Energieke, al dan niet gepensioneerde IT-toppers zijn via i-mentor beschikbaar. Hierover publiceerden we op 3 mei in ibestuur, ruim een maand na de Tweede Kamerverkiezingen waarbij we het belang van een goede digitale informatievoorziening intensief hadden gepresenteerd bij zowel alle politieke partijen als andere politiek verantwoordelijken.  

i-strategie

Gelijkertijd was CIO Rijk Lourens Visser bezig een rijksbreedte vernieuwde i-strategie Rijk te ontwikkelen die visie, vergezichten en handvatten voor de komende 5 jaar moet geven. Een hele onderneming om over alle departementen heen een samenhangende visie te maken. Deze strategie is begin september vorig jaar gepresenteerd. Zoals het document zegt: ‘Met de i-strategie Rijk pakken de CIO’s van het rijk samen de handschoen op om de veranderkracht van digitalisering verder te benutten. Op weg naar een veilige, mensgerichte, transparante, effectieve digitale toekomst.’   

De presentatie leverde wisselende reacties op. Naast waardering voor dit informatieve en inspirerende document ook kritische kanttekeningen. Excellente ideeën als i in het hart, informatievoorziening over informatievoorziening, aandacht voor cybersecurity en digitale geletterdheid, transparantie naar alle stakeholders, meer verantwoordelijkheid bij de CIO’s (én de SG’s?) en uitbreiding van de generieke voorzieningen. Maar als strategie-document is het te lang en hoort voort te borduren op een missie en visie. Waar staat de digitale missie van het Rijk en waar de visie? Wie heeft eindverantwoordelijkheid voor het daadwerkelijk uitvoeren van deze strategie? Tenslotte een takenlijst: wie gaat wat doen en wanneer? 

De i-strategie is een prima vertrekpunt voor de toekomst waar nog veel vragen onbeantwoord zijn. Waar nog veel wegen, paden en oplossingen moeten worden onderzocht en ingevuld. Een uitdaging voor directeuren, managers, architecten, projectleiders en ingenieurs om deze visie om te zetten naar praktische, bruikbare, maakbare en instandhoudbare processen, systemen, infrastructuur en governance. Cruciaal is de ontwikkeling van digitale geletterdheid bij zowel beleids- als uitvoerend-management. Groeiende i-volwassenheid en inhoudelijker i-opdrachtgeverschap bij het top-management. 

Stichting i-mentor

In het kader van een ‘nieuwe bestuurscultuur en openheid’, hebben we als oprichters van i-mentor onszelf november vorig jaar in een stichting georganiseerd. Met een dertigtal ‘bewust bekwame’ senior IT-executives beschikbaar die met aandacht en plezier hun overheid via persoonlijk mentorschap hen eenzelfde bekwaamheid gunnen. Beter inzicht en overzicht krijgen over samenhang, afhankelijkheid en verwevenheid van een informatie huishouding. Topmanagement ondersteunen de i-strategie succesvol in hun departement, hun organisatie en hun processen te positioneren en uit ter rollen. Hun organisatie digitaal geletterder maken en enthousiast mee laten transformeren. En daarmee onze overheid digitaal succesvoller te maken en die complexe, politiek gevoelige informatiehuishouding op een hoger niveau te brengen.