Digitaal leiderschap, een hype?

Afgelopen tijd lees ik regelmatig over ‘Digitaal Leiderschap’. Een beetje vreemde combinatie: immers hoe kan leiderschap digitaal zijn? Moeten we denken aan iets ‘digitaals’ dat ‘leiding’ geeft aan iets? Als je de artikelen hierover verder leest, wordt duidelijk wat men met digitaal leiderschap bedoelt: leiding geven aan een transformatie waarbij de organisatie verder digitaliseert. Dus het leiden van (verdere) digitalisering binnen een organisatie.
Een ander begrip dat we in deze artikelen tegenkomen, is ‘digitaliseringsslag’. Als je op dit woord zoekt, vind je artikelen als ‘MKB hikt tegen digitaliseringsslag aan’ of   ‘Coronacrisis zorgt voor snellere digitaliseringsslag gemeente Amstelveen’ of  ‘Zonder digitaliseringsslag ontworstelt bouw zich nooit aan stikstofproblematiek’. 

Haarlemmerolie

We lezen de noodzaak om dringend die ‘digitaliseringsslag’ uit te voeren, waarbij geen enkele sector gespaard zal worden. Het wordt als de Haarlemmerolie gepresenteerd om huidige problemen of uitdagingen het hoofd te bieden. Verder lezend blijkt dat het succes van die ‘digitaliseringsslagen’ draait om de mens. De analoge mens als kritische succesfactor. Als we de mens niet meenemen in die digitalisering dan zullen problemen en uitdagingen niet worden opgelost. Eigenlijk bedoelt men dus met de term ‘digitaal leiderschap’ de kunst en vaardigheid om mensen in de organisatie te overtuigen dat organisaties (verder) moeten digitaliseren. De cursusinleiding stelt dat dat succes afhankelijk is van de persoonlijke kunde van die menselijk leider om de mensen in de organisatie daarvan te overtuigen.

Tsja denk ik dan, is dat geen heel oude wijn in nieuwe populaire digitale zakken? Is en was het niet de rol van elke leider – wanneer ook in het verleden – om een organisatie of populatie te enthousiastmeren en te sturen om gewenste of noodzakelijke veranderingen of activiteiten te laten plaatsvinden? En ja, in deze tijd zien we dat organisaties steeds meer digitale oplossingen kunnen gebruiken om bedrijfsprocessen te informatiseren, te automatiseren en te ‘digitaliseren’. In plaats van digitale gereedschappen voor de mens die zelf het proces nog uitvoert, naar elektronische oplossingen van een geautomatiseerd proces. Maar als dat proces wordt geautomatiseerd, waarom is dan de mens dan nog belangrijk bij die verandering? Immers de mens verdwijnt, waardoor de mens helemaal geen probleem zou moeten zijn.

De mens en digitalisering

In een eerdere blog beschreef ik dat onze natuurlijke wereld analoog is. Dat zijn wij als mens ook. Er is echt niets digitaal aan ons: niet hoe we denken, eten, leven en liefhebben. We zijn geen robots maar gemaakt van vlees, bloed en levende hersenen. We omringen ons wel met techniek (geen technologie!) om ons leven makkelijker te maken. Dat doen we in een bedrijf of organisatie niet anders. Met techniek bouwen we fabrieken, computers, datacenters, communicatie-systemen en informatieverwerkende platformen. Allemaal om ons als analoge mens te ondersteunen, met handige toepassingen om te gebruiken en ons leven makkelijker te maken. Tegenwoordig geeft de digitalisering van techniek (nog steeds niet technologie!) ons hele nieuwe mogelijkheden om processen in te richten, uit te voeren, te koppelen en onder controle te houden. Niet anders dan we al sinds de industriële revolutie doen. 

Om die nieuwe techniek te begrijpen, binnen te halen, goed te gebruiken en organisatorisch succesvol toe te passen, zullen linksom of rechtsom mensen nodig zijn die de technologie (= kennis van techniek) gebruiken om die techniek in die analoge wereld te ontwerpen, in te richten, operationeel te maken en in stand te houden. Dus digitaal leiderschap is leiding geven aan technologie c.q. technisch geschoolde mensen, die digitale techniek kunnen inzetten in processen en organisaties. Die een digitale architectuur kunnen ontwerpen. Die digitale data kunnen beheren. Die digitale systemen kunnen definiëren en aansturen. Digitale leiders zouden dus een achtergrond op het gebied van digitale toepassingen, digitale data, digitale systemen en digitale netwerken moeten hebben. Immers, als je niet begrijpt wat digitaal inhoudt, hoe kun je dan leiding geven aan die digitalisering? Dan is digitaal leiderschap toch onmogelijk . . . 

Succes van digital is analoog

In een leuk artikel van Irene van der Krol ‘het succes van digitaal is analoog: namelijk de mens’ slaat ze in mijn ogen de spijker op zijn kop. U krijgt als medewerker te horen dat de meeste van uw taken worden geautomatiseerd – het liefste allemaal – en u moet daar aan meewerken. Er zijn enkele succesvolle ‘digitale’ pilots uitgevoerd en er zijn ‘leiders’ aangesteld die deze goede ervaringen over de hele organisatie gaan uitrollen. En u wordt geacht mee te werken. 

In een eerdere blog ‘de chief meaning officer’ schreef ik dat de grootste uitdaging van elke transformatie is, als leider uit te (kunnen) leggen waar de organisatie naar toe wil, waarom jij daar ook naar toe wilt en wat het belang voor iedereen is om daar samen naar toe gaan. Vooral dat laatste vergeten veel leiders uit leggen, omdat ze het mogelijk zelf ook niet weten. 

Een leider kan mensen enthousiasmeren met hem of haar mee te gaan. Geloof te hebben in het doel, de reden en de weg die nodig is om op een andere plek te willen of moeten zijn. Of die verandering nu een militaire operatie is, een maatschappelijke verandering of het gaan toepassen van digitalisering in de organisatie waar je leiding aan geeft. Kunnen uitleggen ‘What’s in for me’ aan elke betrokkene is de essentie. Als een leider dát kan, is de kans groot dat een transformatie succesvol wordt. We worden doodgegooid met trainingen, cursussen, masterclasses, opleidingen en colleges ‘digitaal leiderschap’ want dat schijnt lekker te verkopen. Met het idee dat als iedereen begrijpt wat digitaal leiderschap is (?) transformaties makkelijker zullen verlopen. De Haarlemmerolie van deze tijd. 

Digitaal is zonder grenzen

In een eerdere blog ‘Transformaties en zo’ beschrijf ik dat digitale techniek ons kan helpen om zaken die we in de analoge wereld lastig kunnen oplossen een stuk makkelijker uit te voeren. Bijvoorbeeld analoog of digitaal 6000 brieven versturen, is qua inspanning een heel andere taak. Digitaal de voorraad van een magazijn bijhouden in plaats van analoog, is qua inspanning – en waarschijnlijk kwaliteit – een veel makkelijker taak. Digitaal zijn dingen mogelijk die we analoog lastig of zelfs helemaal niet kunnen. Echter niet alles kan beter digitaal. Een persoonlijke ontmoeting vraagt een analoge setting, samen een lunchvergadering hebben, vraagt een analoge setting, een brainstormsessie vraagt een analoge setting, de relatie medewerker en leidinggevende vraagt principieel een analoge setting.

De  uitdaging bij elke digitale transformatie is: hoe kunnen we digitale techniek en ons menselijke analoge proces optimaal in elkaar schuiven. De techniek is maakbaar, beschrijfbaar en te koop. Maar het analoge deel, de medewerker, de aansturing, de collegialiteit, de samen beter gedachte, innovatie en uiteindelijk succes heeft een grote menselijke factor. Mijn eerste ervaring met digitale transformaties begon eind vorige eeuw: in fabrieken, op tekenkamers, bij constructie bureaus, in logistieke processen en op administratieve afdelingen. Digitale robots en machines, digitale MRP en ERP, CAD/CAM toepassingen, digitale data-uitwisseling enzovoorts. Niet anders dan vandaag. 

Hooguit is de wereld zélf verder gedigitaliseerd. We hebben internet, we zijn geglobaliseerd, productstromen gaan wereldwijd en dus houdt ons digitale systeem niet (meer) op bij de grens van de organisatie. En wellicht is dát de grootste uitdaging vandaag de dag. Digitaal leiderschap vraagt holistische en globale kennis en vaardigheden. Hoe kan mijn organisatie een succesvol ‘schakeltje’ en ‘radertje’ worden én blijven in die grote digitale wereld zonder grenzen waar de organisatie binnen moet functioneren om succesvol te blijven. Een digitale organisatie heeft geen grenzen meer, maar wordt zelf onderdeel van een nieuwe digitale  wereld. Die verandering kunnen duiden, is pas echt leiderschap . . . 

Photo by Ian Schneider on Unsplash