Transformatie tegen wil en dank

De corona crisis brengt mogelijk transformaties voor elkaar waar wellicht anders vijf jaar of langer voor nodig was geweest. Bijvoorbeeld opeens beseffen veel werkgevers dat het heel handig is als hun medewerkers ook thuis de belangrijkste activiteiten kunnen voortzetten. Ik las dat afgelopen weken bij Microsoft het gebruik van clouddiensten met 700% was gestegen in regio’s waar thuiswerken was ingevoerd. Hoewel er natuurlijk ook capaciteitsproblemen zijn door al die grote aantallen thuiswerkers, ook voor scholieren. Squla, een online-omgeving voor huiswerk en Microsoft Teams voor online vergaderen melden al hun uitdagingen om de afhandeling van alle inloggers te bedienen. Thuiswerken als evolutie van het oude telewerken zal denk ik de komende jaren een blijvertje zijn. Waar zouden we zijn zonder de hightechindustrie en social media?

Keerpunten
Vaak zorgen pandemieën eens in de zoveel eeuwen voor serieuze keerpunten in de geschiedenis. De pest of de zwarte dood was een pandemie die uit China overwaaide en tussen 1346 en 1351 in Europa woedde. Onderzoek uit 2010 suggereert zelfs dat het Hubei als oorsprong had. Een gebied door de Mongolen veroverd met een uitgeroeide bevolking die alles moest eten om te overleven. De globale pandemie vernietigde uiteindelijk in Europa de waarde en dus macht van het oude aristocratische landeigenaarschap. En daarmee ook de onderhandelingsmacht van de ‘overgebleven’ boeren. Hierdoor werd de ontwikkeling van de steden en uiteindelijke onze parlementaire democratie versneld. In die wereld, waar vragen rond democratische vernieuwing schoorvoetend begonnen, waart nu het Coronavirus rond.

Ons succes in het Westen is gebaseerd op de industriële revolutie waar we door de toepassing van wetenschappelijke methoden ongeëvenaarde productiviteitsstijgingen wisten te realiseren. Dit succes vroeg nieuw privé investeringskapitaal en daarom organiseerden we rond dit succes een overheid die dit privé-eigendom beschermde. Bij deze toenemende welvaart hevelden we steeds meer verantwoordelijkheden naar de staat over. En deze op het kapitalisme gebaseerde, parlementaire democratie kon eeuwen succesvol zijn. Maar er waren al tekenen dat het kapitalisme op zijn einde loopt. Zie mijn eerdere blog hierover: Einde van het kapitalisme?   

Deglobalisering
Het kapitalisme kon zo lang succesvol blijven omdat het na het begin van de industriële revolutie steeds mogelijk bleek, telkens nieuwe markten en nieuwe goedkope arbeidskrachten te vinden. Maar na de enorme globale economische groei eind vorige eeuw werd het einde van die cyclus bereikt. Ook economisch is er immers geen ‘planeet B’. De wereld is uiteindelijk – heel succesvol – één grote markt geworden met één groot arbeidspotentieel. De volgende nieuwe markt en de nieuwe goedkope arbeidskrachten zijn op dit moment gewoonweg op. De globalisering stopt en wellicht zijn we zelfs al op een terugweg. Zie mijn eerdere blog ‘Deglobalisatie 2.0’.

We zien de grenzen aan de groei ontstaan, terwijl de wereldbevolking nog steeds groeit. Als we naar 2050 kijken dan zijn er op deze planeet Aarde bijna 10 miljard mensen. Om volgens deze voorspelling precies te zijn: 9,7 miljard met een gestegen levensverwachting van 64 naar 77 jaar. Een fantastisch succes voor het menselijk ras waarvan er rond 1500 – het einde van de middeleeuwen – slechts een half miljard op deze aarde was. De verwachting is dat van die 10 miljard ongeveer de helft in Azië en een kwart in Afrika zal wonen, terwijl de oude ‘Westerse wereld’ ongeveer 10% zal vertegenwoordigen. Getallen om even bij stil te staan.

Planeet A

De pandemie maakt duidelijk dat de wereld van gezondheid niet maakbaar is. En met de natuurlijke beschermingsreactie van een ‘lockdown’ zien we dat de economie ook niet meer maakbaar blijkt. Terwijl we amper een jaar geleden nog droomden van de zelfgemaakte CO2-knoppen waarmee we het klimaat van ‘Planeet A’ naar believen konden aanpassen. Op basis van allerhande rekenmodellen waarmee we onze complexe natuurkundige wereld (dachten) te kunnen nabootsen. En nauwkeurig de toekomst over 100 jaar te voorspellen. Een minuscuul virusje heeft duidelijk gemaakt aan welke grote krachten we als mensheid op deze aarde blootstaan. Van biologisch en natuurgeweld tot buitenaards geweld, gegeven het NASA-bericht dat deze maand een grote meteoriet ‘rakelings’ langs moederschip Aarde scheert.

Antifragiel
Het Corona-virus laat een aanpak zien die per plek, land en regio totaal verschillend is. Afhankelijk van paniek, van staatsvorm en pragmatisme. In China werden in eerste instantie wetenschappelijke berichten over een ernstig virus, dat het regiem mogelijk kwaad kon doen, vernietigd. Totdat de realiteit doordrong en toen het centralistische bewind op onovertroffen wijze de oorlog tegen het virus inzette. In tien dagen tijd ziekenhuizen bouwen: een centraal en dictatoriaal gestuurd land is hier nu eenmaal toe in staat. Hoe anders werd in de rest van de wereld gereageerd. Landen met een serieuze epidemie-ervaring uit de laatste decennia (MERS/SARS) sloten gelijk hun grenzen en stonden in de hoogste stand van waakzaamheid met een strategie van voldoende middelen mobiliseren, intensief testen en traceren en het sluiten van potentiele aanvoerroutes van het gevaar.

Maar de landen die sinds een eeuw geen serieuze epidemie meer hadden meegemaakt, bleven te lang afwachtend. En waren onvoldoende onvoorbereid. Als je in maakbare samenlevingen denkt, modelleer je je overheid immers naar die utopische en weinig pragmatische wereld. In het boek van Nassim Taleb beschrijft hij het anti-fragilisme. Antifragiel is het tegenovergestelde van fragiel: kwetsbaar, breekbaar en broos. Velen kennen wellicht de video’s van de robots die – heel onvriendelijk – door mensen worden omgeschopt en ‘uiteindelijk’ altijd weer opkrabbelen en verder lopen: antifragility bij uitstek. Zoals wiki het zegt: de eigenschap om als systeem beter te worden bij stress, schokken, vluchtigheid, fouten, aanvallen of verstoringen. Zijn wij als samenleving té fragiel geworden?

Hoe verder?
We staan waarschijnlijk op een serieus keerpunt in onze geschiedenis. De negatieve rente geeft al aan dat het kapitalisme mogelijk ten einde loopt. De groei van de wereldbevolking maakt dat de Westerse democratische wereld letterlijk decimeert terwijl andere delen, met heel andere staatsvormen, zullen blijven groeien. Elk met hun eigen uitdagingen en tikkende tijdbommen en ook heel andere staatsinrichtingen dan we gewend zijn. En de nu besefte noodzaak als mensheid minder fragiel te worden. Wellicht minder centraal en meer lokaal. Minder UN en meer decentraal. Minder Europa maar meer de oude natiestaat. Mogelijk meer de wijk of je buurt dan de afstandelijke gemeente of rijksoverheid. Beseffen dat de wereld niet maakbaar is maar dat welvaart, welzijn, geluk en vooral – blijvende – gezondheid een kwestie is van constant persoonlijk investeren en innoveren. En daar als burger je eigen verantwoordelijkheid bij te krijgen, te hebben en – vooral – te voelen. Die je niet simpel en blind aan een overheid kunt delegeren. Een interessante transformatie . . .

Photo by SOULSANA on Unsplash