English version: scroll down

De software pionier Douglas McIlroy stelde: ‘De echte held van programmeren, is degene die negatieve code schrijft’, waar negatieve code wordt opgevat als regelreductie. Met steeds minder code dezelfde functionaliteit blijven leveren. Dat houdt systemen agile en sustainable. Datzelfde principe zou de overheid moeten omarmen: negatieve wetsregels — nieuwe wetten die meer wetsregels elimineren dan ze zelf toevoegen.

Groei vraagt om vrijheid én structuur

“Welvaart komt niet uit rijkdom of omvang, maar uit kennis, innovatie en sterke instituties,” schreef Duvvuri Subbarao, oud-gouverneur van de Reserve Bank of India, afgelopen week. Toch wringt het: innovatie vraagt vrijheid en durf, terwijl bureaucratie orde en controle eist. Die spanning bepaalt of een land vooruitgaat — of vastloopt.

Subbarao’s boodschap sluit aan bij het werk van Mokyr, Aghion en Howitt, die dit jaar de Nobelprijs voor economie ontvingen voor hun theorie over creative destruction: groei ontstaat door voortdurende vernieuwing van technologie, ideeën en instituties. Hun conclusie is helder: landen die innovatie omarmen, bouwen toekomst. Landen die verandering wantrouwen, verliezen hun dynamiek.

Maar zónder betrouwbare instituties stort zelfs de meest innovatieve economie in. Groei vraagt dus om vrijheid én structuur — om een overheid die beschermt, structureert maar niet verstikt. In het klassieke liberalisme heet dat vrijheid in gebondenheid: een kleine, deskundige overheid die reguleert, maar de vrijheid van burgers en ondernemers respecteert en in stand houdt.

Hoe bureaucratie innovatie verstikt

Toch kiezen overheden — soms gedwongen door activistische oproepen — de afgelopen jaren te vaak voor zekerheid boven vernieuwing. Regels stapelen zich op, procedures verstarren, risico’s worden gemeden. Wat ooit bedoeld was om orde te scheppen, verandert langzaam in een rem op vooruitgang: een systeem dat steeds stroperiger wordt, omdat niemand het geheel nog kan overzien of zelfs begrijpen.

Subbarao waarschuwt terecht: een grote economie is niet automatisch een welvarende. Groei zonder vernieuwing levert geen blijvende voorspoed op. Zelfs organisaties verambtelijken in zichzelf: bestuurders worden risicomijdend, besluitvorming draait om afvinken en indekken, en medewerkers houden hun ideeën voor zich. Zo ontstaat een cultuur van voorzichtigheid waarin innovatie langzaam verstomt.

Zijn waarschuwing was bedoeld voor India, maar laat zich moeiteloos vertalen naar de Europese Unie. Van een dynamische economische samenwerking in de EEG zijn we verworden tot een beschermende vakbond van nationale staten — landen die elkaar eerder verstarren dan stimuleren.
En elkaar ook steeds vaker in de weg zitten. Denk aan de uitdrukking: klein is fijn, want groot bloedt (uiteindelijk) dood. We zien dit ook bij de uitdijende EU gebeuren: een in zichzelf gekeerde ambtelijke organisatie die steeds minder steun van haar lidstaten en burgers geniet.

De overheid als motor van vernieuwing

Toch kan de overheid wél de aanjager zijn van vooruitgang. In de Gouden Eeuw waren het ondernemende regenten, reders en ingenieurs die samen een infrastructuur van handel, scheepvaart en kennis opbouwden. Na de Tweede Wereldoorlog herhaalden we dat succes: in de Benelux versterkten overheid, industrie en wetenschap elkaar in wederopbouw en technologische vernieuwing.

Alle grote naoorlogse projecten — van de aanpak van de woningnood tot de Deltawerken, van de opbouw als krachtige NAVO-partner tot onze leidende rol in digitalisering en internet — ontstonden in een tijd waarin de overheid nog een actief industriebeleid voerde en Europa zich primair richtte op economische samenwerking.

Tegenwoordig lijkt dat initiatief te zijn verschoven naar Brussel, waar uniforme regelgeving nationale dynamiek steeds vaker aan banden legt. Hoe goed bedoeld ook: geen land in Europa is hetzelfde, en elk zal soms andere keuzes moeten maken dan zijn buren. West-, Oost-, Noord- en Zuid-Europa zijn te verschillend om als één gemiddeld geheel bestuurd te worden. Het is als een aquarium vol kleurrijke vissen waar men een grijze vissoep van maakt: de diversiteit verdwijnt — en met haar de vitaliteit. En juristen bewaken de status quo.

Kijk daarentegen naar Estland: met een digitale overheid en programma’s als e-Residency trekt het wereldwijd ondernemers aan. Of naar Malta, dat DAO’s (decentrale autonome organisaties) toestaat zich in te schrijven bij de Kamer van Koophandel. De les is helder: een behulpzame overheid investeert in kennis, geeft ruimte aan doeners en begrijpt dat welvaart voortkomt uit durf — niet uit dossiermappen.

De paradox van stilstand

Diezelfde bureaucratische neiging die landen kan verstikken, geldt ook binnen bedrijven en kennisorganisaties.Managers en bestuurders verschuilen zich achter procedures, innovatie wordt ingehaald door compliance en creatieve risico’s worden ontmoedigd. Het gevolg? Een paradox: hoe hoger het kennisniveau, hoe lager de durf.

Kunnen we onszelf weer in beweging zetten, of is het wachten op een ‘ramp’ van buitenaf — een beurskrach, een serieuze oorlog — om de impasse te doorbreken. We zijn beland in een toestand van paralysis by analysis: zoveel discussie, dat we niet meer in staat zijn werkelijke beslissingen te nemen.

Daarnaast heeft de overheid zichzelf opgesplitst in beleid en uitvoering. Daarmee is de verbinding tussen denken en doen verbroken. Beleidsmakers verliezen zicht op de realiteit in het veld, terwijl uitvoeringsorganisaties geen stem meer hebben in beleidsontwikkeling. Hersenen en handen functioneren los van elkaar.

Alsof dat niet genoeg is, besteedde de overheid vervolgens zowel beleidsproductie als uitvoering uit aan marktpartijen. Zo ontstond een stelsel van losgekoppelde organisaties die beleid uitvoeren zonder dat iemand nog eigenaarschap voelt. De uitvoering werd het bos in gestuurd met vaak onuitvoerbaar beleid, terwijl de overheid zelf niet meer wist wat er in de praktijk gebeurde.

De paradox van groei: minder wetten, meer toekomst

De vraag is dus niet alleen hóe we wetten maken, maar of we ze ook durven af te breken. Hoe kunnen we wetten maken die eenvoud brengen in plaats van complexiteit? Kort gezegd: “Negatieve wetten — voor een positieve overheid”.

Subbarao’s waarschuwing klinkt luid: sterke instituties moeten innovatie aanjagen, niet afremmen. De vraag is nu: durft Europa weer een ondernemende overheid te worden — of blijft het hangen in de overmaat van regels?

Photo by Markus Winkler

——————  Translated by ChatGPT   ——————

Negative Legislation to Revitalize Our Stagnant Government

Software pioneer Douglas McIlroy once said: “The real hero of programming is the one who writes negative code” — where negative code is understood as a reduction in lines of code. Delivering the same functionality with ever less code keeps systems agile and sustainable.

That same principle should be embraced by governments: negative legislation — new laws that eliminate more (previous) legal rules than they themselves introduce.

Growth requires both freedom and structure.

“Prosperity does not come from wealth or size, but from knowledge, innovation, and strong institutions,” wrote Duvvuri Subbarao, former governor of the Reserve Bank of India, last week. And yet, there lies a tension: innovation demands freedom and courage, while bureaucracy seeks order and control.
That tension determines whether a nation moves forward — or gets stuck.

Subbarao’s message echoes the work of Mokyr, Aghion, and Howitt, who received this year’s Nobel Prize in Economics for their theory of creative destruction: growth emerges through the continuous renewal of technology, ideas, and institutions. Their conclusion is clear: nations that embrace innovation build the future. Those that fear change lose their vitality.

But without reliable institutions, even the most innovative economy will collapse. Growth therefore requires both freedom and structure — a government that protects and enables, but does not suffocate.
In classical liberalism, this is called freedom within boundaries: a small, competent government that regulates but also respects and preserves the freedom of its citizens and entrepreneurs.

How Bureaucracy Stifles Innovation

In recent years, governments — often pushed by activist pressures — have too often chosen certainty over renewal. Rules accumulate, procedures harden, and risks are avoided. What was once meant to create order has slowly become a brake on progress — a system so cumbersome that no one can fully oversee or even understand it.

Subbarao rightly warns: a large economy is not automatically a prosperous one. Growth without renewal brings no lasting welfare. Even organizations bureaucratize from within: leaders become risk-averse, decision-making turns into box-ticking and blame-avoiding, and employees stop sharing ideas. A culture of caution emerges — one that quietly suffocates innovation.

Though aimed at India, his warning easily applies to the European Union.
What began as a dynamic economic cooperation within the EEC has evolved into a protective union of nation-states — countries that increasingly paralyze rather than inspire each other.
As the saying goes: small is beautiful, because big eventually bleeds out.
The ever-expanding EU risks the same fate: a self-absorbed bureaucratic system losing the support of its members and citizens.

Government as a Driver of Innovation

Yet government can indeed be a catalyst for progress. During the Dutch Golden Age, entrepreneurial regents, merchants, and engineers together built an infrastructure of trade, navigation, and knowledge. After the Second World War, that success was repeated: in the Benelux, government, industry, and science joined forces in reconstruction and technological innovation.

All major post-war projects — from solving the housing shortage to the Delta Works, from rebuilding as a strong NATO partner to becoming a leader in digitization and the internet — emerged when the government still had an active industrial policy and Europe was primarily focused on economic cooperation.

Today, that initiative seems to have shifted to Brussels, where uniform regulation increasingly restrains national dynamism. However well-intentioned, no European country is the same — and each must sometimes make different choices than its neighbors. Western, Eastern, Northern, and Southern Europe are far too diverse to be governed as one average entity. It’s like turning an aquarium full of colorful fish into a gray fish soup: diversity disappears — and with it, vitality. And lawyers guard the status quo.

Look instead at Estonia: with its digital government and programs like e-Residency, it attracts entrepreneurs from around the world. Or Malta, which allows DAOs (Decentralized Autonomous Organizations) to register with its Chamber of Commerce. The lesson is clear: a supportive government invests in knowledge, empowers doers, and understands that prosperity comes from courage — not from case files.

The Paradox of Paralysis

The same bureaucratic instinct that can suffocate nations also affects companies and research institutions. Managers and executives hide behind procedures, innovation is overtaken by compliance, and creative risk-taking is discouraged. The result? A paradox: the higher the level of knowledge, the lower the level of courage.

Can we set ourselves in motion again, or must we wait for an external shock — a market crash, a serious war — to break the paralysis? We have reached a state of paralysis by analysis: so much debate that no real decisions are made.

Meanwhile, government has split itself into policy and execution. The link between thinking and doing is broken. Policymakers lose sight of reality on the ground, while implementing bodies have no voice in policymaking. Brains and hands function separately.

As if that were not enough, government then outsourced both policymaking and execution to market parties. The result: a fragmented system of detached organizations carrying out policies without ownership or feedback. Implementation is lost in the woods, while government itself no longer knows what actually happens in practice.

A Call for strong, light-footed institutions 

The question, then, is not only how we make laws, but whether we dare to dismantle them as well. How can we craft legislation that brings simplicity instead of complexity?

Subbarao’s warning rings loud and clear: strong institutions should drive innovation, not stifle it. The question now is: will Europe dare to become an entrepreneurial government once again — or will it remain stuck in the safety of regulation?