Een onderlegger of placemat is volgens Wikipedia een matje dat op tafel wordt gelegd onder bord of bestek. Ook bestaat het begrip bureau-onderlegger of sous-main als vloeiblad bij bureaus of vergaderopstellingen. Maar het betekent ook een ondersteuningspunt om dek- of vloerplanken te dragen. Onder de onderleggers van het dek was ‘de onderlegger’ gesitueerd: een slaapplaats of logement voor scheepslieden als men niet aan wal kon gaan. Weer een heel andere betekenis is het begrip ‘onderlegger’ als document met inleidende notities om een discussie op gang te brengen. Het wordt ambtelijk ook vaak gebruik voor onderliggende documenten voor de ontwikkeling van een visie, beleid of inrichtingsplan.

Onlangs werd in een klimaatnotitie het begrip ‘klimaatonderlegger’ uitgelegd als ‘feitenkaart van het ruimte gerelateerde klimaatsysteem op regioniveau: met gelaagd klimaat gerelateerde data wordt een feitelijke basis gecreëerd.’
In deze politiek ambtelijke notitie stelde men (citaat) ‘ . . . wanneer de onderleggers bestuurlijk en ambtelijk gedragen worden, kan men vanuit eenzelfde kader en integraal gelaagde boodschap middels een uniforme taal overdragen. Kortom het reikt een basis uniforme thema’s en parameters waarbinnen gemeenten naar gelang accenten kunnen aanbrengen.  . . . ’
Snapt u het nog? Van een zeer fysiek product als placemat en vloeiblad wordt de onderlegger opeens een ambtelijke, gelaagde feitenkaart om vanuit eenzelfde kader informatie te kunnen overdragen.

Data-onderlegger
Bovenstaande uitleg bracht mij tot het formuleren van het begrip ‘data-onderlegger’. Steeds vaker kunnen we – vooral digitale – data gebruiken om een goed beeld te krijgen van een situatie waarover we een mening, een visie of een beleid willen vormen. Een gelaagde set data die samen een beter of geïntegreerder beeld schetst van een situatie of de omgeving daarvan. Ons bedrijf Fortierra is eigenlijk met niets anders bezig dan data-onderleggers te maken voor allerhande toepassingen. Of dat nu is het inzicht krijgen in aardbevingsvrije gebieden in Groningen voor woningbouw, potentiele wijken waar energietransitie gezien de energie-infrastructuur zinvol en kansrijk is of regionale geur- en fijnstof concentraties duiden die impact hebben op woningbouw en/of volksgezondheid.

Deze data halen we uit open databronnen en verwerken we tot samengestelde datasets die voor bestuurders een zeer bruikbare data-onderlegger zijn: onderliggende feitelijke informatie voor de ontwikkeling van visie, beleid of inrichtingsplannen. De uitdaging is deze ruwe brondata dusdanig op te werken dat het uniforme en toetsbare informatie wordt. Soms vergelijken we ons met de hoogovens. Van ruw ijzererts dat in verschillende mijnen wordt gedolven, wordt in een complex proces een hoogwaardige grondstof gemaakt, zoals roestvrij – of formeel gezegd roestvast – staal. Als Fortierra maken van vers gedolven open data in feite ‘roestvaste data’ die als data-onderlegger voor formele besluitvorming kan worden gebruikt.

Data als grondstof
In onze informatiemaatschappij is beschikbare digitale data steeds vaker een vertrekpunt voor allerhande processen en daarvoor ontwikkelde applicaties. Maar elke applicatie heeft naast een vertrekpunt (data) ook een eindpunt; en dat is ook weer data. Data en applicatie zijn als yin en yang verbonden: ze kunnen niet zonder elkaar. Elke applicatie is daarnaast natuurlijk een verzameling van vele regels code die ook zijn opgebouwd uit data. Data is dus werkelijke de universele grondstof in onze digitale wereld.

Zonder data staat alles stil . . . zelfs de logistiek!

In een vorige blog over comptabele data nam ik de lezer mee in de wereld van comptabiliteit. Het wordt steeds belangrijker om te weten dat de digitale data waar we over beschikken inderdaad de juiste data is. Is de geregistreerde data inderdaad de juiste data over de betreffende economische waarde-handeling. Mag ik die data in mijn boekhouding, mijn jaarverslag en mijn verantwoording gebruiken? Hoe verifieer ik dat data inderdaad correct, wettelijk en compliant is? Dat is het proces waar we als Fortierra dagelijks mee bezig zijn. We vinden data in open databronnen en willen die delven. Maar wat is die data eigenlijk? Wie heeft deze data gecreëerd of gegenereerd? Is de data geverifieerd en zo ja door wie en op basis van wat? Wat is de waarde van die data, voor wie, waarvoor en wanneer?

Data als onderlegger
Steeds vaker gebruiken we digitale data als ‘waarheid’ over zaken in onze digitale wereld. Zoals de klimaatnotitie die ik eerder noemde en zoals de auteur dat beschreef: ‘de feitenkaart van het ruimte gerelateerde klimaatsysteem op regioniveau . . . ‘.  Wij maken als Fortierra voor gemeenten geo-atlassen: verzamelde data die voor een wijk of regio een scala aan beschikbare data tonen. Van geluidskaarten tot aardbevingen, van WOZ-waarden tot geurcirkels van boerderijen, van bodemverzakkingen tot gemeten milieuverontreinigingen en van energie labels tot de status van energie infrastructuren. Over bijna alles is tegenwoordig wel data te vinden, maar wat is betrouwbaar, wat is getoetst en wat voldoet aan wettelijke richtlijnen?

Data als onderlegger wordt komende decennia steeds belangrijker. ‘Onderlegger’ voor goed bestuur. Onderlegger voor juiste besluitvorming. Onderlegger voor accountability en voor feitelijke juistheid. En onderlegger voor aansprakelijkheid en verzekerbaarheid, van ACM tot AFM. Het data-vakgebied waar ik afgelopen half jaar actief in ben geworden, is een dynamische wereld. Enerzijds een ‘dorre boekhouders-wereld’ waar gestructureerde datamodellen, passende entiteitstructuren, gebalanceerde attribuutdefinities, wettelijke conformiteiten en comptabiliteit van belang zijn. Maar anderzijds de dynamiek van datacentrische modellen, digitale transformaties, gecertificeerde processen en de nieuwe civil society.

Poëzie versje
Eerder schreef ik het poëzieversje: ‘processen en applicaties vergaan, maar data en informatie blijft altijd bestaan’. Daarom is datacentrisch denken als vertrekpunt voor digitaal transformeren zo belangrijk: elk vertrekpunt en eindpunt van processen is immers data. Dus ga die data-omgeving als eerste benoemen. Neem goed georganiseerde data-registers als de steunpunten – als onderleggers – voor uw informatie-architectuur. Steunpunten die niet onderhavig zijn aan slijtage, verval, vernieuwing en modernisering

En ga vervolgens in alle vrijheid op die data-steunpunten de in de tijd wisselende informatie architecturen, platformen en infrastructuren bouwen voor de in de tijd wisselende processen, ketens, informatiestromen, applicaties en dashboards. Als de data-steunpunten voldoende stabiel zijn, is elke informatie-constructie daarbovenop bijna tijdloos te onderhouden, te repareren en te vernieuwen. De ISO standaard 10303 waar ik ooit aan mee heb mogen schrijven, is nog steeds de standaard voor product- en data-lifecycle management. Gericht op lange termijn instandhouding en sustainability van digitale en digitaal beschreven producten en processen. Uiteindelijk de belangrijkste onderlegger voor stabiele informatie architecturen en huishoudingen. En bedenk: ‘een goede (data) architectuur gebouwd op robuuste onderleggers, heeft de eeuwigheid . . .

Photo by Karolina Grabowska from Pexels